Wiele osób nie ma prawnie zagwarantowanego dojazdu do własnej nieruchomości, dojeżdżając do niej za zgodą lub przy braku sprzeciwu prawowitych właścicieli działek, przez które biegnie szlak. Może stworzyć to możliwość nabycia służebności gruntowej przechodu i przejazdu do posesji.
Kwestię zasiedzenia służebności gruntowej regulują przepisy Kodeksu Cywilnego w tym jego art. 292 stanowiący, iż służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.
Aby zasiedzieć służebność gruntową potrzebne jest spełnienie dwóch warunków. Pierwszy to posiadanie służebności, polegające na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia w zakresie odpowiadającym treści służebności.
Za trwałe i widoczne urządzenie uznaje się urządzenie będące wynikiem świadomego działania ludzkiego np. w celu przystosowania gruntu jako drogi utwardzenie szlaku drożnego, budowę mostów, mostków, nasypów. Urządzeniem takim więc „nie jest np. zwykła polna droga, powstała na skutek stałego przejeżdżania pewnym szklakiem i oznaczona na gruncie jedynie koleinami oraz śladami przepędzania bydła" (tak SN w orzeczeniu z dnia 26 listopada 1959 r., I CR 516/59, OSN 1962, z. 1, poz. 8). Za urządzenie takie rozumieć będziemy natomiast drogę, w której koleiny utwardzona były stale żwirem.
Zauważyć należy ponadto, iż w świetle najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego trwałe i widoczne urządzenie powinno być wykonane przez posiadacza służebności/ użytkownika drogi, a nie przez właściciela nieruchomości, z której posiadacz korzysta w zakresie służebności ( uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 9 sierpnia 2011r., sygn.. akt III CZP 10/11).
Drugi warunek to upływ oznaczonego w ustawie czasu, czyli 20 lub 30 lat w zależności od tego, czy posiadacz służebności był w dobrej, czy w złej wierze (zob. wyrok SN z dnia 31 stycznia 1967 r., III CR 270/66, OSNCP 1967, nr 9, poz. 160). Bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej rozpoczyna się od chwili, gdy posiadacz tej służebności gruntowej przystąpił do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (tak SN w uchwale z dnia 1 lutego 1980 r., III CZP 12/67, OSNC 1967, nr 12, poz. 212). W przytłaczającej większości przypadków koniecznym będzie upływ lat 30. Tym okresie czasu osoba jeżdżąca szlakiem drożnym winna trwale dokonywać czynności polegających na utrzymywaniu drogi jako trwałego i widocznego urządzenia –tj. np. utwardzać drogę.
Stwierdzenia zasiedzenia służebności dokonuje się w postępowaniu sądowym. Na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłata sądowa w takiej sprawie wynosi 200 zł. Liczyć się jednak należy z koniecznością powołania w toku postępowania sądowego biegłego geodety. W razie trudnej sytuacji materialnej można wnosić do Sądu o zwolnienie z ponoszenia kosztów sadowych.
