Dla możliwości dochodzenia alimentów od byłego małżonka po rozwodzie lub separacji podstawowe znaczenie ma kwestia ustalenia przez Sąd orzekający rozwód (separację)kto ponosi winę za rozpad małżeństwa. Możliwe są tutaj 4 sytuacje:
1) rozwód nastąpił, na zgodny wniosek małżonków, bez orzekania o winie.
W takim przypadku małżonek rozwiedziony może żądać alimentów tylko jeśli znajduje się w niedostatku. Do przyjęcia niedostatku wystarcza, że środki małżonka starającego się o alimenty nie są dostateczne do samodzielnego utrzymania się (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1962 r., I CR 444/61, OSNCP 1962). Stan niedostatku zachodzi już wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb, a jeżeli uprawniony małżonek jest chory, to do potrzeb tych należą i lekarstwa (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1975 r. III CRN 55/75). Podjęcie pracy zarobkowej przez małżonka wychowującego dzieci nie wyklucza możliwości udowodnienia stanu niedostatku.
Alimentów żądać można w zakresie odpowiadającym możliwościom zarobkowym i majątkowym drugiego współmałżonka. Możliwości zarobkowe to przede wszystkim te związane z uzyskiwanym wynagrodzeniem za pracę. Zaliczyć do nich należy również wszelkiego rodzaju dodatki, premie, nagrody, kwoty uzyskane na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak na przykład zlecenie, o dzieło, najem. Brak pracy w wyuczonym zawodzie nie jest wystarczającą przyczyną, by żądać oddalenia powództwa alimentacyjnego, jeżeli istnieje możliwość zatrudnienia w jakimkolwiek innym zawodzie.
Obowiązek alimentacyjny wygasa:
a) w razie zawarcia przez małżonka starającego się o alimenty nowego małżeństwa,
b) z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że Sąd przedłuży ten termin. Sąd może przedłużyć 5-letni termin, jeżeli zaszły wyjątkowe, mające stały charakter okoliczności, takie jak kalectwo czy choroba psychiczna. Również same strony mogą też zawrzeć umowę, w której określą same dłuższy niż pięcioletni czas trwania obowiązku alimentacyjnego, na co wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1981 r., III CRN 239/81, OSNCP 1982, nr 7, poz. 106.
2) rozwód nastąpił z winy obojga małżonków.
W takim przypadku małżonek rozwiedziony również może żądać alimentów tylko jeśli znajduje się w niedostatku ( uwagi w pkt 1).
Alimentów żądać można w zakresie odpowiadającym możliwościom zarobkowym i majątkowym drugiego współmałżonka (uwagi w pkt 1)
Obowiązek alimentacyjny wygasa tylko w razie zawarcia przez małżonka starającego się o alimenty nowego małżeństwa. Nie wygasa z upływem 5 letniego terminu.
3) rozwód nastąpił z wyłącznej winy małżonka, od którego żądamy alimentów.
W takim przypadku małżonek niewinny może żądać alimentów:
a) jeśli znajduje się w niedostatku (uwagi w pkt 1) lub
b) jeżeli rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej, nawet jeżeli małżonek niewinny niedostatku nie odczuwa. Aby ocenić czy nastąpiło w/w pogorszenie należy porównać sytuację materialną małżonka niewinnego przed rozwodem z sytuacją po rozwodzie. Zgodnie jednakże z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 29.01.1998, sygn. akt CKN 498/97, przy ocenie pogorszenia Sąd powinien brać pod uwagę tę sytuację materialną, jaką małżonek niewinny w czasie trwania małżeństwa powinien był mieć gdyby drugi małżonek uiszczał kwoty na utrzymanie rodziny zgodnie ze swoimi możliwościami, a nie tę, jaką faktycznie miał w następstwie nieprawidłowego i niewłaściwego postępowania współmałżonka, który np. porzucił pracę albo skąpił środków na zaspokojenie potrzeb rodziny a przeznaczał je m.in. na alkohol.
Alimentów żądać można w odpowiednim zakresie uwzględniającym możliwości zarobkowe i majątkowe drugiego małżonka (uwagi w pkt 1).
Obowiązek alimentacyjny wygasa w razie zawarcia przez małżonka starającego się o alimenty nowego małżeństwa. Nie wygasa jednak z upływem 5 letniego terminu.
4) rozwód nastąpił z wyłącznej winy małżonka, który domaga się alimentów.
Małżonek wyłącznie winny nie może żądać alimentów od małżonka niewinnego. Zgodnie z wytycznymi Sądu Najwyższego z 1987r., jeżeli rozwód orzeczono z wyłącznej winy jednego z małżonków roszczenie alimentacyjne może przysługiwać tylko drugiemu z nich.
Podsumowując, stwierdzić należy, że udowodnienie w procesie rozwodowym wyłącznej winy drugiego małżonka ma podstawowe znaczenie dla obowiązku alimentacyjnego po rozwodzie. Po pierwsze powoduje bowiem rozszerzenie obowiązku alimentacyjnego małżonka wyłącznie winnego. Po drugie wyklucza możliwość żądania jakichkolwiek alimentów od małżonka niewinnego.
