Częstym problemem pojawiającym się po śmierci bliskiej osoby jest dziedziczenie po niej długów spadkowych. Spadek to nie tylko określone dobra materialne, ale również zobowiązania, jakie zmarły zaciągnął np. zaległy czynsz, niezapłacone rachunki i niespłacone kredyty. Wszystkie te zobowiązania nazywamy długami spadkowymi.
Spadkobierca nabywa spadek już w chwili śmierci spadkodawcy. Nabycie to nie ma jednak charakteru ostatecznego. Spadkobierca może bowiem zadecydować czy odziedziczony majątek przyjąć, czy odrzucić, a jeśli przyjąć to w jakim zakresie.
Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi ( przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności ( przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź też spadek odrzucić.
Od tego czy spadkobierca przyjmie spadek wprost czy też z dobrodziejstwem inwentarza zależeć będzie zakres jego odpowiedzialności za długi spadkowe.
W razie przyjęcia prostego spadku spadkobierca, co do zasady, ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia, tj. ponosi on odpowiedzialność z majątku spadkowego oraz z całego swojego majątku osobistego do wysokości tych długów, bez względu na to jak bardzo zadłużony był spadkodawca. Następuje to w sytuacji, gdy spadkobierca w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy nie złożył żadnego oświadczenia co do przyjęcia/odrzucenia spadku bądź gdy złoży oświadczenie o przyjęciu spadku przed Sądem bądź notariuszem w w/w terminie lecz nie ograniczy w nim swojej odpowiedzialności za długi do wartości odziedziczonego spadku.
W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe. Spadkobierca taki ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wysokości stanu czynnego spadku ustalonego w spisie inwentarza. Jeśli więc spadkobierca odziedziczy majątek wartości 30.000 zł a długi pozostawione przez spadkodawcę wynoszą 60.000zł wówczas spadkobierca odpowiada wobec wierzycieli jedynie do kwoty 30.000zł w pozostałym zakresie wierzyciele nie odzyskaliby należnych im kwot. Aby dziedziczyć w taki właśnie sposób niezbędne jest złożenie w terminie 6 miesięcy od dnia powzięcia informacji o śmierci spadkodawcy oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (przed Sądem lub notariuszem). Tylko takie oświadczenie gwarantuje ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe. Jedynie w przypadku spadkobierców nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych (małoletni) albo takich co do których istnieje podstawa do ubezwłasnowolnienia całkowitego albo osób prawnych brak takiego oświadczenia jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Jeżeli spadkobierca spadek odrzuci nie odpowiada za długi spadkowe i nie dziedziczy żadnego ze składników majątku pozostawionego przez spadkodawcę. Należy jednak zwrócić uwagę że zgodnie z art. 1020 Kodeksu Cywilnego spadkobierca, który spadek odrzucił jest traktowany w taki sam sposób jak spadkobierca, który nie dożył otwarcia spadku. Odrzucenie spadku może spowodować więc, iż odziedziczony zostanie on przez dzieci odrzucającego spadek. W tej sytuacji również i one zmuszone będą do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.
W praktyce zdarzać mogą się sytuacje, w których nie wiemy o długach spadkodawcy i składając oświadczenie o przyjęciu spadku wprost lub nie składając żadnego oświadczenia zostajemy zaskoczeni koniecznością spłaty zaciągniętych przez spadkodawcę zobowiązań. Kodeks Cywilny przewiduje taką sytuację. Zgodnie z art. 1019. § 1 tego kodeksu jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu (również co do tego że był obciążony długami) możemy się uchylić od jego skutków składając oświadczenie tej treści przed Sądem. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 1 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 85/11 o błędzie co do przedmiotu spadku (a więc również co do długów spadkowych) można mówić tylko wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy "błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy". Orzecznictwo nakłada więc na spadkobiercę obowiązek podjęcia prób ustalenia co wchodzi w skład majątku spadkowego. Sąd Najwyższy uznał za usprawiedliwiony również błąd w postaci nie złożenia żadnego oświadczenia co przyjęcia/odrzucenia spadku osoby która nie utrzymywała kontaktów ze spadkodawcą i nie znała jego sytuacji materialnej, stwierdzając, iż bierność takiej osoby (brak poszukiwania majątku i długów spadkodawcy) nie jest spowodowana niedołożeniem przez niego należytej staranności. Zgodnie z art. 88 § 2 Kodeksu Cywilnego uprawnienie do uchylenia się skutków oświadczenia o przyjęciu spadku wprost (braku złożenia jakiegokolwiek oświadczenia) wygasa z upływem roku od dnia jego wykrycia.
