Zgodnie z art. 908. § 1 Kodeksu cywilnego (k.c.) umowa o dożywocie polega na tym, iż w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. W takim wypadku o zakresie obowiązków nabywcy decyduje akt notarialny, w którym zawarta jest umowa o dożywocie. W braku odmiennej umowy nabywca nieruchomości powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.
W przypadku gdy nabywca nie wywiązuje się z w/w obowiązków dożywotnik, posiada następujące uprawnienia.
Po pierwsze zgodnie z art. 913. § 1 k.c. sąd może na żądanie jednej ze stron umowy dożywocia zamienić wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień. Aby skorzystać z tego prawa należy wykazać, iż jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzyły się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności. Należy przy tym podkreślić, że renta ta powinna być obliczona według uprawnień wynikających z umowy dożywocia, a nie według potrzeb dożywotnika gdyż ma charakter ekwiwalentu, a nie charakter alimentacyjny (uchwała SN z 6 lutego 1969 r., III CZP 130/68, OSNC 1969, nr 11, poz. 192).
Po drugie zgodnie z art. 913 § 2 k.c. wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 listopada 2012 r., sygn.. akt I ACa 1060/12 wypadek wyjątkowy w rozumieniu art. 913 § 2 k.c. zachodzi wówczas, gdy dochodzi do krzywdzenia dożywotnika i złej woli po stronie jego kontrahenta - nabywcy nieruchomości. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 kwietnia 2005 r., sygn. akt IV CK 645/04 wyjątkowość wypadku, o jakim mowa w art. 913 § 2 k.c. nie może jednak sprowadzać się tylko do drastycznych przejawów uniemożliwiających bezpośrednią styczność stron umowy. Taki wypadek może zaistnieć także wtedy, jeżeli zobowiązany z umowy dożywocia porzuca nieruchomość bez zamiaru powrotu, pozostawiając dożywotników bez opieki i bez świadczeń, których zakres określa umowa. Zwrócić należy również uwagę, że zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 sierpnia 2012 r. I ACa 330/12 nieporozumienia prowokowane wyłącznie przez dożywotnika nie stanowią wystarczającej podstawy do uwzględnienia powództwa o rozwiązanie umowy dożywocia.
Oba powyższe roszczenia, o których stanowi art. 913 k.c., są roszczeniami wzajemnie się wykluczającymi, a wybór między nimi należy do dożywotnika, który musi stanowczo zdecydować, czy zamierza nadal pozostawać w stosunku dożywocia dążąc jedynie do zmiany formy zaspokajania swoich uprawnień na rentę, czy też chce rozwiązać umowę o dożywocie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2000 r.I CKN 209/99).
Po trzecie zgodnie art. 914 k.c. jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa. Samo zbycie nieruchomości nie ma bowiem wpływu na treść prawa dożywocia ani na wykonywanie uprawnień dożywotnika. Nabywca nieruchomości odpowiada w takim samym zakresie jak zbywca.Osobisty charakter stosunków łączących zbywcę z dożywotnikiem powoduje, iż przyznane zostało w takiej sytuacji dożywotnikowi uprawnienie do żądania zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę. W razie zbycia nieruchomości dożywotnik nie ma natomiast prawa żądania rozwiązania umowy dożywocia.
Po czwarte obok uprawnień przyznanych mu w art. 913 i 914 k.c., dożywotnik może dochodzić na drodze sądowej wymagalnych świadczeń przysługujących mu na mocy umowy o dożywocie a nie uiszczonych przez zobowiązanego. Ponadto należy przyjąć, iż w przypadku gdy na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy dożywocia została wyrządzona dożywotnikowi szkoda może on żądać naprawienia jej na zasadach ogólnych na podstawie m.in. art. 471 k.c., zgodnie z którym dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
